In mijn werk als muziektherapeut in de palliatieve zorg heb ik veel te maken met patiënten met pijn bij kanker. Muziek kan een goede rol spelen bij pijnbestrijding, zo is uit verschillende onderzoeken gebleken. Ik wil dit graag met een fragment uit mijn boek “Kijk zijn voeten maken een dansje” – de zin van muziek aan het levenseinde – illustreren:
Hij luisterde bij zijn middagrust graag naar Keltische muziek en ik had al een paar keer voor hem stukken Ierse muziek op de harp gespeeld. Door een bepaald stuk werd hij telkens tot tranen geroerd. Op een ochtend was één kant van zijn lichaam totaal verkrampt door insulten. De verpleegkundige wist niet hoe ze zijn hand en arm ontspannen kon krijgen, niets had geholpen. Ik ging voorzichtig bij hem kijken, maar kreeg geen contact. Zijn vrouw zat met een grauw, gespannen gezicht in een hoekje van de kamer. Ze vond het goed als ik voor hem kwam spelen. 'Doe maar net of ik er niet ben,' zei ze. Ik speelde weer de Ierse muziek die hij zo mooi vond.
Zacht, rustig klonken de tonen van de melancholische muziek in de kamer. Terwijl ik speelde zag ik bij het stuk wat hem zo ontroerd had, ook bij haar tranen over haar wangen lopen... Ik gaf het verdriet even ruimte in een stille pauze. Toen ik verder speelde, veranderde de sfeer. Ze kwam bij het bed staan en zei: 'Kijk zijn voeten maken een dansje'. Met een glimlach keken we hoe zijn voeten bewogen, op de maat van de muziek leek het wel. Zijn verkrampte hand ontspande zich en ze kon hem nu ontspannen en open op zijn buik leggen. Ze streelde hem. Er was ook weer wat kleur op haar wangen gekomen.
Lichamelijke pijn en psychische spanning versterken elkaar en kunnen een vicieuze cirkel van verkramping veroorzaken. Zo wordt pijn als steeds erger ervaren. Kun je die cirkel doorbreken dan vermindert de pijn. Luisteren naar lievelingsmuziek stimuleert de aanmaak van gelukshormonen en remt de aanmaak van stresshormonen. Spierspanning, ademhaling, hartslag en bloeddruk worden verlaagd, het immuunsysteem geactiveerd en pijn verminderd. De verschillende elementen zoals de duidelijke structuur van de melodie, het ritme, terugkerende delen zoals een refrein stimuleren heel veel verschillende hersengebieden tegelijkertijd. De herkenbaarheid van de elementen biedt houvast en een prettige herinnering die gekoppeld is aan bepaalde muziek helpt nog verder ontspannen. Dit geheel aan effecten laat de pijn naar de achtergrond verdwijnen. Hiervoor hoeft de muziek alleen maar gehoord te worden, het lichaam reageert vanzelf. Ook werkt het effect nog een tijdje door nadat het luisteren gestopt is. Muziek is magisch.
Yolanthe Cornelisse,muziektherapeut in o.a. het Johanneshospitium Vleuten (www.zonneharp.com)